પશુધન વિશેની માહિતી

પરિચય

રાજ્ય સરકાર દ્વારા ગુજરાત લાઈવસ્ટોક ડેવલપમેન્ટ બૉર્ડ, ગાંધીનગરની સ્થાપના ૧૨ એપ્રિલ, ૨૦૦૨ ના રોજ કરવામાં આવી અને તા. ૩૧ માર્ચ, ૨૦૦૩ ના રોજ ચેરીટી કમિશનર એક્ટ અને કો-ઓપરેટીવ સોસાયટી એક્ટ હેઠળ નોંધણી કરવામાં આવી.

ગુજરાત લાઈવસ્ટોક ડેવલપમેન્ટ બૉર્ડ, ગાંધીનગર (Gujarat Livestock Development Board - Gandhinagar - GLDB) એ નેશનલ પ્રોજેક્ટ ફોર કેટલ એન્ડ  બફેલો બ્રીડીંગ (NPCBB) - ૧૦૦% કે‌ન્દ્ર પુરસ્કૃત યોજના - માટે સ્ટેટ ઈમ્પ્લીમે‌ન્ટીગ એજ‌ન્સી (SIA) તરીકે નિમણૂંક પામેલ છે અને હવે તે નેશનલ પ્રોજેક્ટ ફોર બોવાઈન બ્રીડીંગ (NPBB) માટે કામ કરે છે.

ઉદ્દેશ્ય

• સુયોજીત સંવર્ધન કાર્યક્રમ હેઠળ કૃત્રિમ બીજદાન અને કુદરતી સેવામાં દ્વારા રાજ્યનું મહત્તમ ફેળવવા લાયક પશુધન આવરી લેવું.
• પશુપાલકના ઘર આંગણે કૃત્રિમ બીજદાનની સેવાઓ પહોંચતી કરવી.
• બ્રીડીંગ બુલ, ફ્રોઝન સીમેન (થીજવેલ વિર્ય) ઉત્પાદન અને લેબોરેટરી પ્રક્રિયા માટે નિયત માનકો લાગુ પાડવા.
• શુધ્ધ દેશી ઓલાદોનું જતન કરવું. – ગાય વર્ગ – ગીર અને કાંકરેજ, ભેંસ વર્ગ- સુરતી, મહેસાણી, જાફરાબાદી અને બન્ની.
• બધાજ કૃત્રિમ બીજદાન કાર્યકરો અને વ્યવસાયીઓને કૃત્રિમ બીજદાન અને સિમેન ડોઝના ઉત્પાદન માટે તાલિમ આપવી.
• રાજ્યની બધીજ બ્રીડીંગ સંલગ્ન સંસ્થાઓને એક છત્ર નીચે આણવી.

માળખાકીય સગવડો

• ગુજરાત લાઈવસ્ટોક ડેવલપમેન્ટ બૉર્ડ, ગાંધીનગરની મુખ્ય કચેરી કૃષિભવન, સેક્ટર ૧૦/A, ગાંધીનગર ખાતે આવેલી છે.
• સ્ટેટ ફ્રોઝન સીમેન પ્રોડક્શન એન્ડ ટ્રેનીંગ ઈન્સ્ટીટ્યુટ, પાટણ ખાતે ફ્રોઝન સિમેન ડોઝ બનાવવા માટે અત્યાધુનિક લેબોરેટરી બનાવાયેલ છે તથા ગુજરાતની વિવિધ નસ્લ જેવીકે ગીર અને કાંકરેજ ગાય, મહેસાણી, સુરતી, જાફરાબાદી અને બન્ની ભેંસ તથા એચ.એફ. અને જર્સી શુધ્ધ અને સંકર ઓલાદના સાંઢ / પાડા રાખવામાં આવેલ છે.
• સિમેન ડોઝ અને લીક્વીડ નાઈટ્રોજન વિતરણ માટે મહેસાણા, હિંમ્મતનગર, વડોદરા, હરીપુરા – સુરત અને રાજકોટ ખાતે એમ ૫ સિમેન બે‌ન્ક સ્થાપિત કરયેલ છે. લીક્વીડ નાઈટ્રોજનના સંગ્રહ અને સ્થાનિક વિતરણ માટે રાજ્યના બીન-અદિજાતિ વિસ્તારમાં મહેસાણા, હિંમ્મતનગર, વડોદરા, હરીપુરા – સુરત, રાજકોટ, જુનાગઢ અને ભૂજ ખાતે તેમજ રાજ્યના આદિજાતિ વિસ્તારમાં પાલનપુર, શામળાજી, લીમડી (તા. ઝાલોદ), નારુકોટ (તા. જામ્બુગોડા), બચરવડા (તા. વાલીયા), ચલથાણ (તા. પલસાણા), બાજીપુરા (તા. વાલોદ), અલીપુર (તા. ચીખલી), મોટાપો‌ન્ધા (તા. કપરાડા), વઘઈ અને કવાંટ ખાતે લીક્વીડ નાઈટ્રોજન ટે‌ન્ક સ્થાપિત કરાયેલ છે.
• તાંત્રિક તાલિમ માટે સ્ટેટ ફ્રોઝન સીમેન પ્રોડક્શન એન્ડ ટ્રેનીંગ ઈન્સ્ટીટ્યુટ, પાટણ અને તાંત્રિક તાલિમ કે‌ન્દ્ર - મોરબી ખાતે તાલિમ કે‌ન્દ્રો કાર્યરત છે.
• રાજ્યની સ્થાનિક પશુપાલન ખાતા ઓલાદોની જાણવણી અને સંવર્ધન માટે ભૂજ (કાંકરેજ ગાય અને બન્ની ભેંસ), ભૂતવડ (ગીર ગાય), થરા (કાંકરેજ ગાય) અને માંડવી – વ્યારા (કાંકરેજ ગાય અને મહેસાણી ભેંસ) ખાતે પશુ સંવર્ધન કે‌ન્દ્રો કાર્યરત છે.

નાણાંકીય જોગવાઈ

ગુજરાત લાઈવસ્ટોક ડેવલપમેન્ટ બૉર્ડ, ગાંધીનગરની નાણાંકિય જોગવાઈ ૧૦૦% કે‌‌ન્દ્ર સરકાર પુરસ્કૃત, પ્લાનીંગ કમીશન અને રાજ્ય સરકાર પુરસ્કૃત અને ૧૦૦% રાજ્ય સરકાર પુરસ્કૃત યોજનાઓ દ્વારા થાય છે. જેમાં બોર્ડ દ્વારા અમલીકૃત મુખ્ય યોજનાઓની વિગત સામેલ કોઠા મુજબ છે.

ગુજરાત લાઈવસ્ટોક ડેવલપમેન્ટ બૉર્ડ, ગાંધીનગરની પ્રવૃત્તિઓ

ગુજરાત લાઈવસ્ટોક ડેવલપમેન્ટ બૉર્ડ, ગાંધીનગરની સ્થાપના ૧૦૦% કે‌ન્દ્ર પુરસ્કૃત યોજના NPCBB ના અમલ માટે થયેલ હોઈ પ્રથમ ફેઝમાં વર્ષ ૨૦૦૩-૦૪ થી ૨૦૦૭-૦૮ સુધીમાં રૂ. ૧૧૨૨.૯૫ લાખની ફાળવણી સામે રૂ. ૧૧૨૨.૯૫ લાખનો નાણાંકિય ખર્ચ અને બીજા ફેઝમાં વર્ષ ૨૦૦૯-૧૦ થી ૨૦૧૩-૧૪ સુધીમાં રૂ. ૩૪૦૦.૦૦ લાખની ફાળવણી સામે રૂ. ૨૬૬૧.૩૩ લાખનો નાણાંકિય ખર્ચનોલક્ષ્યાંક હાંસલ કરાયો હતો.

• NPCBB અંતર્ગત ગોપાલમિત્ર કે‌ન્દ્રની સ્થાપના - રાજ્યના અંતરીયાળ અને કૃત્રિમ બીજદાનની સુવિધાઓ ન ધરાવતા વિસ્તારોમાં કૃત્રિમ બીજદાનની સેવાઓ પહોંચતી કરવા કૃત્રિમ બીજદાન કે‌‌ન્દ્રો – ગોપાલમિત્ર કે‌ન્દ્ર – ની સ્થાપના કરવામાં આવે છે.
• હવેથી NPBB અંતર્ગત કૃત્રિમ બીજદાન કે‌‌ન્દ્રો MAITRI – મલ્ટીપરપઝ એઆઈ ટેકનીશ્યન ઈન રૂરલ ઈ‌ન્ડીયા, તરીકે સ્થાપિત કરવામાં આવશે.
• હાલમાં રાજ્યમાં કુલ ૬૮૪ ગોપાલમિત્ર કે‌ન્દ્ર કાર્યરત છે. જિલ્લાવાર વર્ષ ૨૦૧૨-૧૩ કાર્યરત કે‌ન્દ્રો અને તેમની કામગીરી નીચે મુજબ છે.

• બોર્ડ દ્વ્રારા ગત વર્ષે કુલ ૮,૧૮,૬૩૩ લી. પ્રવાહી નાઈટ્રોજનનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું.
• સ્ટેટ ફ્રોઝન સીમેન પ્રોડક્શન એન્ડ ટ્રેનીંગ ઈન્સ્ટીટ્યુટ, પાટણ ખાતે હાલમાં ૬૦ પાડા/આખલા નિભાવવામાં આવે છે. વર્ષ ૨૦૧૪-૧૫ માં કુલ ૧૮,૦૪,૭૯૫ થીજવેલ વિર્યના ડોઝનું ઉત્પાદન કરવામાં આવ્યું.

રાજ્યની દૂધાળા જાનવરની નસ્લોની ઓલાદ સુધારણાના હેતુથી પશુપાલન ખાતા સંવર્ધનની પ્રવૃત્તિ માટે રાજ્ય સરકાર દ્વારા ગુજરાત લાઈવસ્ટોક ડેવલપમેન્ટ બૉર્ડ, ગાંધીનગરની સ્થાપના ૧૨ એપ્રિલ, ૨૦૦૨ ના રોજ કરવામાં આવી અને તા. ૩૧ માર્ચ, ૨૦૦૩ ના રોજ ચેરીટી કમિશનર એક્ટ અને કો-ઓપરેટીવ સોસાયટી એક્ટ હેઠળ નોંધણી કરવામાં આવી.

ગુજરાત લાઈવસ્ટોક ડેવલપમેન્ટ બૉર્ડ, ગાંધીનગર (Gujarat Livestock Development Board - Gandhinagar - GLDB) એ નેશનલ પ્રોજેક્ટ ફોર કેટલ એ‌ન્ડ બફેલો બ્રીડીંગ (NPCBB) - ૧૦૦% કે‌ન્દ્ર પુરસ્કૃત યોજના - માટે સ્ટેટ ઈમ્પ્લીમે‌ન્ટીગ એજ‌ન્સી (SIA) તરીકે નિમણૂંક પામેલ છે.

એનપીસીબીબી હેઠળ તેની વિવિધ પ્રવૃત્તિઓના ઘટક પ્રમાણે જીએલડીબી ઓલાદ સુધારણાને સંલગ્ન પ્રવૃત્તિ કરે છે. જે અંતર્ગત ઊચ્ચ ઓલાદના નર (પાડા અને આખલા) જાનવરોના થીજવેલ વિર્યના ડોઝનું ઉત્પાદન, તેનું વિતરણ, આ વિતરણ માટે આવશ્યક માળખું જેમકે પ્રવાહી નત્રવાયુ સંગ્રહ અને વહેંચણી અર્થે એલએનટુ સ્ટોરેજ ટે‌ન્ક અને વાહનોની વ્યવસ્થા, આ ડોઝથી માદા જાનવરોને ફેળવવા માટે કૃત્રિમ બીજદાન માટેનું માળખું જેમકે ગામડે ગામડે કૃત્રિમ બીજદાન કાર્યકરોની પસંદગી, તેમને તાલિમ, તાલિમ બાદ કૃત્રિમ બીજદાન માટેના સાધનો આપવા તથા નિયમિત પણે તેઓના ઘરઆંગણે સીમેન ડોઝ, પ્રવાહી નત્રવાયુ અને અ‌ન્ય વપરાશી વસ્તુઓ પહોંચાડવી તથા ઊચ્ચ ઓલાદના નર (પાડા અને આખલા) પેદા કરવા અને પસંદ કરવા કાર્યક્રમ કરવા તેમજ તેઓના યોગ્ય રોગ પરીક્ષણ કરી થીજવેલ વિર્યના ડોઝનું ઉત્પાદન માટે તૈયાર કરવા વગેરે પ્રવૃત્તિઓ આવરી લેવાય છે.

આ પ્રવૃત્તિઓને અનુરૂપ જીએલડીબી દ્વારા પાટણ ખાતે સીમેન સ્ટેશન અને તાલિમ કે‌ન્દ્ર, મોરબી ખાતે તાલિમ કે‌ન્દ્ર, મહેસાણા, હિંમતનગર, વડોદરા, હરીપુરા(સુરત), રાજકોટ, જુનાગઢ અને ભૂજ ખાતે સીમેન બે‌ન્ક અને રાજ્યના વિવિધ જિલ્લાઓમાં ૬૦૦ થી વધારે કૃત્રિમ બીજદાન કાર્યકરો (ગોપાલમિત્ર કે‌ન્દ્ર) સંચાલીત કરવામાં આવે છે. આ સિવાય જીએલડીબી દ્વારા પશુપાલન ખાતા દ્વારા તબદીલ કરાયેલા ભૂજ, થરા, ભૂતવડ અને માંડવી ખાતેના પશુ ઉછેર કેન્દ્રોનું સંચાલન કરાય છે.

ઉદ્દેશ્ય

• સુયોજીત સંવર્ધન કાર્યક્રમ હેઠળ કૃત્રિમ બીજદાન અને કુદરતી સેવા દ્વારા રાજ્યનું મહત્તમ ફેળવવા લાયક પશુધન આવરી લેવું.
• પશુપાલકના ઘરઆંગણે કૃત્રિમ બીજદાનની સેવાઓ પૂરી પાડવી.
• બ્રીડીંગ બુલ, ફ્રોઝન સીમેન (થીજવેલ વીર્ય) ઉત્પાદન અને લેબોરેટરી પ્રક્રિયા માટે નિયત માનકો લાગુ પાડવા.
• રાજ્યની શુધ્ધ દેશી ઓલાદોનું જતન કરવું. ( ગાય વર્ગ – ગીર અને કાંકરેજ, ભેંસ વર્ગ- સુરતી, મહેસાણી, જાફરાબાદી અને બન્ની.)
• બધાજ કૃત્રિમ બીજદાન કાર્યકરો અને વ્યવસાયીઓને કૃત્રિમ બીજદાન અને સીમેન ડોઝના ઉત્પાદન માટે તાલીમ આપવી.
• રાજ્યની બધીજ બ્રીડીંગ સંલગ્ન સંસ્થાઓને એક છત્ર નીચે આણવી.

વહિવટી માળખું

બોર્ડના સભ્યો

સ્ત્રોત: ગુજરાત લાઇવ સ્ટોક ડેવલપમેન્ટ બોર્ડ (જી.એલ.ડી.બી), ગુજરાત રાજ્ય