મકાઈ

મકાઈનો પાક ભારતમાં ઘઉ અને ડાંગર પછી ત્રીજા ક્રમનો મહત્વનો ધાન્ય પાક ગણાય છે. વિશ્વ કક્ષાએ મકાઈનો સૌથી મોટો ઉત્પાદક દેશ અમેરિકા છે. જે વિશ્વના કુલ ઉત્પાદનનો લગભગ ૪૨% હિસ્સો ધરાવે છે. મકાઈના વૈશ્વિક ઉત્પાદનમાં ભારતનો ક્રમ છઠો છે. ભારતમાં મકાઈનું વાવેતર ૮૬.૭૦ લાખ હેકટરમાં થાય છે જેમાંથી ૨૨૨.૬૦ લાખ ટન ઉત્પાદન મળે છે. ગુજરાતમાં સને ૨૦૧૨-૧૩ માં ૪.૫૮ લાખ હેકટરમાં વાવેતર થયેલ જેમાં થી ૭.૯૦ લાખ ટન ઉત્પાદન મળેલ. ભારત દેશમાં મકાઈની ઉત્પાદકતા ૧૮૨૭ કિ.ગ્રા./હે છે. ગુજરાત રાજ્યમાં દાહોદ, પંચમહાલ અને વડોદરા જીલ્લા મકાઈના વાવેતરમાં મોખરાનું સ્થાન ધરાવે છે.

 

ગુજરાતમાં મકાઈની ખેતીમાં વર્ષ ૨૦૧૪-૧૫ માં થયેલ ખર્ચ અને આવક – જાવક પત્રક ૧,૨ અને ૩ માં આપવામાં આવેલ છે.

પત્રક-૧ : મકાઈનું ખેતી ખર્ચ ( હેકટર દિઠ )

ક્રમ	વિગત	યુનિટ	જથ્થો	ખર્ચ $	કુલ ખર્ચના (%)
૧	મજુર ( ભાડાના )	માનવ દિન	૩૭.૦૦	૫૭૩૭	૧૯.૧૯
૨	બળદ	જોડી / દિંન	૪.૦૦	૧૪૭૪	૪.૯૩
૩	બિયારણ	કિલો	૨૫.૫૦	૮૯૩	૨.૯૯
૪	છાણિયુ ખાતર	ટન	૩૦૦૮	૨૨૩૬	૭.૪૮
૫	રાસાયણીક ખાતર			૨૩૭૨	૭.૯૪
૬	પિયત			૦	૦.૦૦
૭	જંતુનાશક / રોગનાશક દવા			૫૯૧	૧.૯૮
૮	પરચુરણ ખર્ચ			૨૮૯૦	૯.૬૭
૯	ઘસારો			૪૦૮	૧.૩૭
૧૦	ચાલુ મુડીનું વ્યાજ			૬૬૪	૨.૨૨
૧૧	ખર્ચ – એ			૧૭૨૬૫	૫૭.૭૭
૧૨	પોતાની જમીનનું ભાડુ			૫૧૮૩	૧૭.૩૪
૧૩	સ્થાયી મુડીનું વ્યાજ			૩૦૧	૧.૦૧
૧૪	ખર્ચ – બી			૨૨૭૫૨	૭૬.૧૨
૧૫	મજુર ( ઘરના )	માનવ દીન	૩૧.૨૫	૪૪૧૯	૧૪.૭૯
૧૬	ખર્ચ – સી			૨૭૧૭૧	૯૦.૯૧
૧૭	વ્યવ્સ્થાપન ખર્ચ			૨૭૧૭	૯.૦૯
૧૮	ખર્ચ – સી			૩૯૮૮૮	૧૦૦.૦૦
કુલ મજુર ( ૧ + ૧૫ )		માનવ દિન	૬૮.૨૫	૧૦૧૫૬	૩૩.૯૮

 

પત્રક-૧ માં જણાવ્યા પ્રમાણે મકાઈ ખેતીમાં ખર્ચ-એ, ખર્ચ-બી, ખર્ચ-સી૧, અને ખર્ચ-સી૨ અનુક્રમે $૧૭૨૬૫, ૨૨૭૫૨, ૨૭૧૭૧ અને ૨૯૮૮૮ પ્રતિ હેકટર થયેલ જેમાં સૌથી વધુ ખર્ચ મજુર ( $ ૧૦૧૫૬ ), પોતાની જમીનનું ભાડુ ( $ ૫૧૮૩ ) અને છાણીયુ ખાતર ( $ ૨૩૭૨ ) નો સમાવેશ થાય છે.

પત્રક – ૨ : મકાઈની ખેતીમાં ઉત્પાદન અને આવક (હેકટર દીઠ)

૧	મુખ્ય ઉત્પાદન	જથ્થો (કિવન્ટલ/હે)	૧૫.૬૧
		ભાવ (કિવન્ટલ/હે)	૧૪૩૪
		આવક	૨૨૩૮૪.૭૪
૨	ગૌણ ઉત્પાદન	જથ્થો (કિવન્ટલ/હે)	૨૯.૫૩
		ભાવ (કિવન્ટલ/હે)	૮૯.૪૩
		આવક	૨૬૪૧
૩	કુલ આવક	( $ )	૨૫૦૨૬

પત્રક-૨ મુજબ મકાઈનું મુખ્ય ઉત્પાદન ( દાણા ) ૧૫.૬૧ કિવન્ટલ/હે અને ગૌણ ઉત્પાદન ૨૯.૫૩ કિવન્ટલ/હે મળેલ હતું. ખેડુતોને મકાઈનો સરેરાશ ભાવ ૧૪૩૪ $/કિવન્ટલ અને ગૌણ ઉત્પાદનનો ભાવ ૮૯ $/કવીન્ટલ મળેલ. આમ ડાંગરની ખેતીમાં મુખ્ય આવક ૨૨૩૮૫ $/હેકટર અને ગૌણ ઉત્પાદનની આવક ૨૬૪૧ $/હેકટર મળીને કુલ આવક ૨૫૦૨૬ $/હેકટર થયેલ.

પત્રક – ૩ :  મકાઈની ખેતીમાં ઉત્પાદન ખર્ચ ($/કિવન્ટલ) તથા આવક : જાવક ગુણોતર

વિગત	નફો (રૂપિયા)	ઉત્પાદન ખર્ચ (રૂપિયા/કિવન્ટલ)	આવક – ખર્ચનો ગુણોતર
ખર્ચ – એ	૭૭૬૧	૯૮૯	૧:૧.૪૫
ખર્ચ – બી	૨૨૭૪	૧૩૦૪	૧:૧.૧૦
ખર્ચ – સી૧	- ૨૧૪૫	૧૫૫૭	૧:૦.૯૨
ખર્ચ – સી૨	- ૪૮૬૨	૧૭૧૩	૧:૦.૮૪

પત્રક – 3 મુજબ કુલ આવક્માંથી ખર્ચ – એ બાદ કરતા નફો $ ૭૭૬૧ અને તમામ ખર્ચ એટલે કે ખર્ચ – સી૨ બાદ કરતા ચોખ્ખો નફો $ ૪૮૬૨ પ્રતિ હેકટર થયેલ. મકાઈની ખેતીમાં કિવન્ટલ દિઠ ઉત્પાદન ખર્ચ $ ૧૭૧૩ થયેલ તેની સામે સરેરાશ ભાવ ૧૪૩૪ $/કિવન્ટલ મળેલ. આમ ખર્ચ કરતા ભાવ વધુ મળેલ. આવક અને ખર્ચનો ગુણોત્તર કુલ ખર્ચ ( ખર્ચ – સી૨ ) સામે ૧:૦.૮૪ મળેલ એટલે કે ૧ $ ના ખર્ચ સામે ૧૬ પૈસા ની ખોટ થયેલ.

સ્ત્રોત :ડો. એ. એસ. શેખ , પ્રો. રચના કુમારી બંસલ , ડો. વી. કે ગોંડલીયા , ડો. કે. એસ. જાદવ , ડૉ. એન. વી. સોની-  કૃષિ અર્થશાસ્ત્ર વિભાગ , બં. અ. કૃષિ મહાવિધાલય, આણંદ કૃષિ યુનિવર્સિટી, આણંદ – ૩૮૮૧૧૦ ફોન : ( ૦૨૬૯૨ ) ૨૬૪૯૫૦

પ્રકાશક : વિસ્તરણ શિક્ષણ નિયામક , આણંદ કૃષિ યુનિવર્સિટી, આણંદ – ૩૮૮૧૧૦

ગુજરાતના મુખ્ય ખેતી પાકોનું અર્થકરણ , ઓક્ટોબર – ૨૦૧૬

કોલેજ ઓફ એગ્રીકલ્ચરલ ઇન્ફોર્મેશન ટેકનોલોજી, આણંદ – ૩૮૮૧૧૦