જૈવિક-ઉર્જા

બાયોગેસની ફરીથી શોધ- વિદર્ભના આધુનિક ખેડૂતોએ બાયોગેસ પ્લાન્ટને સુવિધાજનક બનાવ્યો

સિન્ધુતાઇ તાયાડે ફિડર દ્વારા પ્લાન્ટમાં ગાયના છાણને પાણીમાં પાતળું કરીને નાખે છે; વિજય ઇન્ગલે બાયોગેસ માટેની ટાંકીમાં નાખવામાં આવેલા પાતળા દ્વાવણનું મિશ્રણ કરે છે. ગત વર્ષે જ્યારે આકોલા જિલ્લાના ચિત્તલવાડી ગામના વિજય ઇન્ગલેએ તેની ડેરી માટે બાયોગેસ પ્લાન્ટ સ્થાપવાનું નક્કી કર્યું હતું ત્યારે, બધા લોકોને શંકા હતી. સરકાર દ્વારા બાયોગેસ પ્લાન્ટને સૌથી ચોખ્ખું અને સૌથી સસ્તું ઇંધણ હોવાને પગલે છેલ્લા 3 દશકાથી તેને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે છે અને પ્લાન્ટ સ્થાપવા માટે સરકાર દ્વારા સબસિડી આપવા છતાં પણ વિદર્ભ જિલ્લામાં તે યોજનાને આગળ વધારવામાં નિષ્ફળતા મળી હતી. આ બધા છતાં પણ કોઇપણ વ્યક્તિએ તેના ઘરની આસપાસ 400 મીટરના વિસ્તારમાં બાયોગેસ પ્લાન્ટની સ્થાપના થઇ શકે એ અંગે સાંભળ્યું પણ ન હતું; સામાન્ય રીતે બાયોગેસ પ્લાન્ટ ઘરની પાછળના ભાગે રસોઇઘરની નજીક સ્થાપવામાં આવે છે.

આ જ રીતે તેના બાજુના જિલ્લા બુલધાનાના ગામ તેંદુલવાડીમાં શ્યામરાવ દેશમુખ નામના ખેડૂતો 4 વર્ષ પહેલા આ જ પ્રકારની મુશ્કેલીનો સામનો કર્યો હતો. તેના ઘરના સભ્યોમાં વધારો થતા તેને ગાયના રાખવાની જગ્યાને ગ્રામ્ય વિસ્તારની બહાર લગભગ અડધા કિલોમીટર દૂર સ્થાપવાનું નક્કી કર્યું. વધતા જતાં એલપીજીના ખર્ચને ઘટાડવા માટે, દેશમુખે તેની ગાયોને રાખવાની જગ્યાની નજીક બાયોગેસ પ્લાન્ટ સ્થાપવાનું નક્કી કર્યું. અને તેની આજુબાજુ ઘણા લોકો એ પ્રોજેક્ટને પડતો મૂકવાની સલાહ આપી

આ બંને ખેડૂતો તેમ છતાં પણ તેના નિર્ણયને વળગી રહ્યા અને તેના પ્લાન્ટ પરની કામગીરી શરૂ કરી. તેમની સફળતાએ ટીકાકારોને તેમના માન્ય લોકોમાં ફેરવી નાખ્યા. હાલમાં ચિત્તલવાડીમાં બાયોગેસના 15 ચાલુ પ્લાન્ટ કાર્યરત છે. જ્યારે તેંદુલવાડીમાં ચાર. બીજા ઘણા લોકોએ પણ બાયોગેસ પ્લાન્ટ સ્થાપવા માટે અને સબસિડી મેળવવા માટે અરજી કરી છે. અધિકારીઓ પહેલા વિદર્ભ માટે એવું સમજતા હતા કે ગાયના છાણની અછતને કારણે જેને પગલે સબસિડી છતાં પણ બાયોગેસનું ઉત્પાદન ઓછું છે. પરંતુ અધિકારીઓની આ માન્યતાને ખોટી પૂરવાર કરીને ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં મોટા પ્રમાણમાં પાલતુ પશુઓ ન ધરાવતા લોકો દ્વારા પણ બાયોગેસ પ્લાન્ટ સ્થાપવામાં આવ્યા છે.લોકોએ બાયોગેસની સામે આવેલા પડકારોનો આધુનિક રીતે ઉકેલ મેળવ્યો છે.

લૂપમાં આધુનિકીકરણ

સ્થળની વચ્ચેના અંતર સહિતની મુશ્કેલી સામે લડતી વખતે, દેશમુખે તેના મુખ્ય પ્લાનની ખાતરી કરવાનું નક્કી કર્યું. કારણકે, તેમને પહેલાથી જ રૂ. 9,000ના ખર્ચે 2 ક્યુબિક મીટરની મિશ્રણ ટાંકી તૈયાર કરી હતી, જેમાં ટપક સિંચાઇ માટે પીવીસી પાઇપને બદલે રબર પાઇપનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. તેને જમીનની નીચે રાખવાને બદલે, આ પાઇપને ઘરમાં ઉપર ત્રણ શાખામાં વહેંચવામાં આવ્યો હતો. જેની કિંમત તેમને રૂ. 1,000 થઇ હતી. જરૂરી ભેજની જાળવણી માટે તેમને પાઇપને લૂપમાં બદલી નાખ્યો છે. જેને કારણે, તેના સ્થાનમાં એક સ્ત્રોત અને સુરક્ષા બંને જળવાઇ રહે, ગેસ કરતા વધુ ભારે હોવાને કારણે ભેજ લૂપમાં જ અટકી જાય અને તેનો ફ્લો ફરીથી મિશ્રણની ટાંકીમાં જ વહી જાય છે. દેશમુખના જણાવ્યા અનુસાર, ચાર વર્ષ થઇ ગયા છે તેમ છતાં પણ ભેજ જોવા મળે છે. સામાન્ય રીતે યુનિવર્સિટીના અધિકારીઓ દ્વારા કંઇ મુશ્કેલી થશે એવી ચેતવણી આપવામાં આવી હતી પરંતુ મને હજી સુધી કોઇપણ પ્રકારની મુશ્કેલી જોવા મળી નથી. આ પ્લાન્ટ છેલ્લા 6 વર્ષથી વધુ સમયથી તેના ઘરમાં સંપૂર્ણપણે રાંધણ ગેસનો પૂરવઠો પૂરો પાડે છે.

સફળતા દ્વિભાજનમાં રહેલી છે

ઇંધણમાં લાકડું અપૂરતું છે અને એલપીજી સિલિન્ડર ખૂબ જ મોંઘા છે, તો વિદર્ભના ઘણા ખેડૂતો હવે બાયોગેસ મેળવવા માટે તૈયાર છે. અસરકારક, લાંબા સમય સુધી ચાલનારા આ ઊર્જા સ્ત્રોતના યોગ્ય ઉપયોગ માટે તેઓને નાની મદદની જરૂર છે.

સ્ત્રોત : ડાઉન ટુ અર્થ