સ્ત્રી સ્વાસ્થ્ય – સ્વસ્થ સમાજનો આધાર

સ્ત્રીને શક્તિનું સ્વરૂપ માનવામાં આવે છે. પરંપરા, ધાર્મિક માન્યતા અનુસાર દેવીનું રૂપ માનવામાં આવતી સ્ત્રીની વિશિષ્ટતા અને શક્તિનો સ્વીકાર વિજ્ઞાન પણ કરે છે. વિજ્ઞાન હંમેશા શોધ, સંશોધન, તારણો જેવી વિશ્લેષણાત્મક પદ્ધતિ અપનાવે છે. જયારે સામાન્ય સમજ અને રોજબરોજના અનુભવ, નિરીક્ષણથી પણ આ વાત સમજાય જાય તેવી છે. સમાજના બંધારણમાં, વિકાસમાં અને સાતત્યમાં સ્ત્રીનું સ્થાન મહત્વપૂર્ણ છે.
પિતાને ગમે તેટલી લાગણી, ઈચ્છા હોવા છતાં પોતાના શરીરમાંથી બાળકને પોષણ આપી શકે તેવું સ્તન્ય મેળવવું શક્ય નથી ! આથી જ પ્રત્યેક શિશુ જે સમાજના એકમરૂપ છે, તેનાં જન્મ, લાલન-પાલનમાં વિશિષ્ટ યોગદાન આપતી સ્ત્રીની સમર્થતા અને સક્ષમતા જરૂરી છે.

સ્ત્રીની પરિસ્થિતિ વિશે તારણો

સમાજના એકમરૂપ પ્રત્યેક માણસના જન્મથી લઇ તેના યોગ્ય વિકાસ માટે સ્ત્રી જવાબદાર છે. પરંતુ અહીં થોડા તારણો જોઈએ તો સમાજમાં સ્ત્રીની શું પરિસ્થિતિ છે, તે જાણી શકીશું.

૨૦૦૭નાં UNESCO Global Monitoring Report અનુસાર દુનિયાભરમાં શાળામાંથી શિક્ષણ અધૂરું છોડી દેતા બાળકોમાં છોકરાઓ કરતા છોકરીઓનું પ્રમાણ વધુ છે. ભારતમાં દર ૧૦૦ છોકરાઓએ ૪૨૬ છોકરીઓ શાળા શિક્ષણ છોડે છે. હાલના વર્ષોમાં આ પ્રમાણ ઘટ્યું હશે પરંતુ થોડા પ્રતિશત.

The State Food Insecurity in the world, FAO 2005 અનુસાર શિક્ષિત માતાઓનું કુટુંબ તંદુરસ્ત હોય છે. શિક્ષિત માતાઓ બાળકોના પોષણ અને શિક્ષણની જવાબદારી વધુ સારી રીતે ઉપાડી શકે છે.

અનેક સંશોધનોના પૂરાવાઓ-તારણો જણાવે છે કે, કુપોષણની શિકાર મહિલા જયારે ગર્ભધારણ કરે, બાળકને જન્મ આપે ત્યારે કુપોષણથી બાળમૃત્યુનો દર વધુ હોય છે. આવા બાળકને એક વર્ષની આયુ દરમ્યાન પોષણનું સંતુલન જળવાય તો જ તેની આડઅસરથી બચાવી શકાય છે. અન્યથા કુપોષણની અસર બાળકની પુખ્ત ઉંમરે શારીરિક બીમારીમાં પરિણમે છે.

અહીં તો અમુક તારણો જ છે. આવા અનેક તારણોથી સાબિત થાય છે કે સ્ત્રીઓના સ્વાસ્થ્ય તથા શિક્ષણની સીધી અસર આવનારી પેઢીથી બનતા સમાજ પર પડે છે.

એરકન્ડિશન્ડ રૂમમાં, આધુનિક રાચરચીલાથી સજ્જ ઘરમાં બેસીને આ લેખ વાંચતી મહિલાઓ કે પુરુષોના આ માહિતી અનુપયોગી જણાય. પરંતુ સ્ત્રીઓનું સ્વાસ્થ્ય-શિક્ષણ સમાજના તથા આર્થિક કોઇપણ વર્ગને સ્પર્શે છે. માત્ર ભૌતિક સાધન-સુખ સ્વાસ્થ્ય-શિક્ષણ માટે પૂરતા નથી. યુવાનીમાં ડગ માંડતી કિશોરીના શરીર-મનમાં થતા ફેરફાર, માસિક ચક્રની શરૂઆત, શરીરના પોષણ અંગેની જાગૃતિ વિશે દીકરીઓ, યુવતીઓને લગતા પ્રશ્નો, તકલીફ અંગે મુક્તમનથી ઘરના વડીલોને જણાવી શકે, માર્ગદર્શન મેળવી શકે તેવું મુક્ત વાતાવરણ પૂરું પાડવાની જરૂરિયાત સમાજના દરેકે-દરેક સ્તરમાં ઉછરતી બાળકીઓને, કિશોરીઓ-યુવતીઓને છે. અહીં એ જાણવું પણ રસપ્રદ રહેશે કે, જ્યાં સુધી આગળની પેઢીની માતાઓ, દાદી-નાનીઓ, માસી-મામીઓ ખોટી ભ્રામક માન્યતા, શરમ-સંકોચ રાખશે અને સ્ત્રી બાળકની અવગણના કરશે ત્યાં સુધી તંદુરસ્ત સમાજના બીજરૂપ સ્ત્રીસ્વાસ્થ્ય વિષયક અભિગમ બદલાશે નહીં.

સ્ત્રી સ્વાસ્થ્યને નુકસાનકર્તા-માન્યતાઓ

• દીકરી પારકી થાપણ, પરણાવી દઈએ એટલે જવાબદારી પૂરી.
• દીકરીને પીડા સહન કરવાની ટેવ હોય તો ભવિષ્યમાં દુઃખી ન થાય.
• દીકરી જાડી હોય તો લગ્ન માટેની પાત્રતા ઘટે, પરંતુ પાતળા હોવું અને દુબળા (નબળા) હોવાનો ફરક જાણવો જરૂરી છે.
• દીકરી-વહુની શારીરિક તકલીફ વિશે ઘરના પુરુષોને લાજ-શરમને કારણે જાણ ન કરવી અને રોગની ગંભીરતાને અવગણવામાં આવે છે.
• શારીરિક તકલીફને કામ ન કરવા માટેના બહાના-નાટક સમજી અવગણવું.
• દેખીતા કારણો ન હોવા છતાં વારંવાર માથાનો દુ:ખાવો, કમરનો દુખાવો જેવા લક્ષણો ક્યારેક માનસિક અસ્વસ્થતાનાં સૂચક હોવા છતાં તેને નાટક-નખરા સમજવા.

આ લિસ્ટ તો ઘણું લાંબુ છે. પરંતુ અહીં સમજવા-વિચારવા જેવી બાબત એ છે કે દીકરી, સ્ત્રીઓને થતી તકલીફ વિશે નિર્ણય ડોક્ટરને લેવા દેવો. માન્યતા, શરમ કે પછી પૂર્વગ્રહથી વશ થઇ આવશ્યક ઉપચાર ન કરાવવાથી રોગની ગંભીરતા વધી શકે છે.

 

આધુનિક - સુપરવુમનની વિટંબણા

‘મમ્મી એમના જમાનાની ડબલ ગ્રેજ્યુએટ હોવા છતાં નોકરી છોડી ઘર-બાળકો સંભાળતી. આવો અન્યાય હું સહન નહીં કરું' આવું અથવા આ મુજબના જ કોઈ અન્ય કારણથી અત્યારની આધુનિક મમ્મીઓ, સાસુઓ પ્રેરણા મેળવી કુટુંબ અને કેરિયરની બેવડી જવાબદારીઓ ઉપાડતા આવે છે. કેરિયરમાં આવશ્યક સમય-શક્તિ આપવામાં ઘરકામ, બાળકો-વડીલોને અન્યાય ન થાય તે ખાસ ધ્યાન રાખતાં-રાખતાં, સ્વયંની ત્રીસીથી ચાલીસી અને વનપ્રવેશ કરી ચૂકેલી સ્ત્રીઓ ઘૂંટણનો દુખાવો, ઓસ્ટિઓપોરોસિસ, પાચનમાં ગડબડ, વાળ-ત્વચામાં વિવર્ણતા, જીંદગીમાં બહુ બધુ ગુમાવી અને કેરિયર-કુટુંબ સાચવવામાં જ ઘસાઈ ગયાની ફરિયાદ, તબિયતમાં જ મેળ ન પડતો હોઈ શરીરની સપ્રમાણતા અને ત્વચાની ચમક તો ક્યાં ચાલી ગઈ તેનો તો ખ્યાલ જ ન રહેવો

શું થઇ શકે ?

‘જાગ્યા ત્યાંથી સવાર' આ કહેવતનુસાર કોઇપણ વયે પ્રત્યેક સ્ત્રીએ સ્વયંનાં પોષણ, સ્વાસ્થ્ય, શિક્ષણ-વ્યવસાયનું મૂલ્ય જાણી-સમજી પોતાની જવાબદારી સ્વીકારવી. પરિસ્થિતિ અને અન્ય કારણોની આડમાં સ્વયં દ્વારા જ સ્વયંની અવગણના ન કરવી. પ્રત્યેક ઉંમરે શરીરને આવશ્યક પોષણ, માવજતની જરૂર હોય છે. તે તરફ ‘આંખ આડા કાન' – અવગણના કરવાની ભૂલ ન કરવી.કુદરતે બક્ષેલી સંવેદનશીલતા, માતૃત્વ, એક સાથે એકથી વધુ જવાબદારી ઉપાડવાની ક્ષમતા ધરાવતી સ્ત્રીઓ જ બાળક-કુટુંબની રસોઈ બનાવી, ટીફીન ભરી, ડ્રાઈવર બની બાળકને સ્કૂલ મૂકી પોતાના વ્યવસાયે જઈ શકે છે. આવા ઓલ ઇન વનની કેપેસિટી માટે આવશ્યક શક્તિ-સામર્થ્ય માટે સ્ત્રીઓએ જ સ્વયં પોતાના ખોરાક, આરામ, ઊંઘ, રિલેક્સેશન, કસરત, યોગાસન કે પછી ચાલવા-જોગિંગ કરવા જવાનું મેનેજમેન્ટ કરવું જોઈએ.

અનુભવ સિદ્ધ :

પ્રેમ, એટેન્શન, લાલન-પાલનની અપેક્ષા સ્ત્રીઓને પણ હોઈ શકે છે, પરંતુ હંમેશા સહન કર્યા કરતી, સ્વયંને અવગણતી અને પછી મારું કોઈ ધ્યાન નથી રાખતું એવી ફરિયાદ કરતી સ્ત્રીને સમજવા માટેની ક્ષમતા કોઈપણ પુરુષમાં ન હોઈ શકે. આથી સમય આવ્યે મદદ અને આરામ માંગવામાં ગિલ્ટ રાખવી નહીં. કેમકે જે કુટુંબમાં સ્ત્રી સ્વસ્થ-સુખી છે, તે કુટુંબની સ્વસ્થતા-સુખ સહજ રીતે જળવાશે.

સ્ત્રીઓના સ્વાસ્થ્ય તથા શિક્ષણની સીધી અસર આવનારી પેઢીથી બનતા સમાજ પર પડે છે.

સ્ત્રોત: ડો. યુવા ઐયર, ફેમિના, નવગુજરાત સમય